آکنه (acne) یک بیماری شایع پوستی است و زمانی اتفاق می‌افتد که منافذ فولیکولهای مو زیر پوست مسدود می‌شوند. انسداد این منافذ باعث ایجاد جوشهای سرسیاه، سرسفید، کورک و دیگر انواع جوش می‌شود. جوشها در هر جایی از بدن به وجود می‌آیند؛ اما بیشتر در صورت، گردن، پشت و شانه‌ها دیده می‌شوند. جوش و آکنه صورت در بسیاری از موارد به خودی خود از بین می‌روند، اما در موارد جدی و مزمن می‌توانند با افزایش خطر اضطراب، افسردگی، فوبیای اجتماعی و اعتماد به نفس پایین همراه باشند و باید درمان شوند. تغذیه مناسب از عواملی است که در بهبود و پیشگیری جوش و آکنه صورت نقش بسزایی دارد و موضوع این مقاله است.
جوشها بیشتر در صورت، گردن، پشت و شانه‌ها دیده می‌شوند
علل و عوامل خطر ایجاد جوش و آکنه صورت
علت اصلی ایجاد آکنه مسدود شدن فولیکولهای مو است. فولیکولهای مو شبیه لوله‌های کوچکی هستند که تارهای مو را نگه می‌دارند. برخی از غدد پوستی از جمله غدد چربی ترشحات خود را در این فولیکولها تخلیه می‌کنند. تجمع بیش از حد موادی مانند مایع روغنی سبوم، باکتریها و سلولهای مرده در فولیکول گرفتگی ایجاد کرده، منجر به تشکیل جوش می‌شود. التهاب ایجاد شده در اطراف ناحیه جوش خود را به شکل قرمزی پوست، درد و تورم نشان می‌دهد. عوامل متعددی زمینه ایجاد جوش و آکنه صورت را فراهم می‌کنند. از آن بین می‌توان به هورمون‌ها و تغییرات هورمونی، سابقه خانوادگی، بیماریهای زمینه ای، داروها، مواد آرایشی، استرس و اضطراب، آلودگی و شرایط آب و هوایی اشاره کرد.
مهمترین قدم در پیشگیری و درمان جوش و آکنه صورت، شناسایی علت است. سپس از درمانهای مختلفی استفاده می‌شود که عبارتند از:
جوش سر سفید (راست) و جوش سرسیاه (چپ)
ویژگیهای تغذیه مناسب جوش و آکنه صورت
الگوی غذایی
در پژوهشهای متعددی ارتباط بین الگوهای غذایی و جوش و آکنه صورت مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج این پژوهشها نشان می‌دهد که پیروی از رژیمهای غذایی سالم و غنی مانند رژیم مدیترانه ای که در آن از مقدار زیادی میوه و سبزیجات، غلات کامل، حبوبات، پروتئین‌های با کیفیت (بویژه ماهی)، آجیل، چربیهای سالم و کم اشباع استفاده می‌شود، با کاهش شدت آکنه مرتبط است. استفاده از سبزیجات و میوه‌های رنگارنگ، ادویه‌هایی مانند زردچوبه، دارچین، فلفل سیاه، زنجبیل و موادی مانند جعفری، سیر و زرشک به مهار التهاب و کاهش علائم آکنه کمک می‌کند. برعکس، رژیمهای غذایی که در آنها مقدار زیادی کربوهیدرات‌های ساده، لبنیات، چربیهای اشباع شده و چربیهای ترانس وجود دارد، در تحریک هورمونهای موثر در ایجاد و ترشح چربی توسط غدد چربی موثرند. این قبیل رژیمها که به "رژیم غربی" شهرت دارند، با التهاب بیشتر در بدن مرتبط هستند که خود می‌تواند آکنه را بدتر کند.
فست فودها
فست فودها پایه‌های اصلی رژیم غذایی غربی هستند و خطر آکنه را افزایش می‌دهند. علت این امر کاملا مشخص نیست؛ اما برخی محققان پیشنهاد می‌کنند که این نوع رژیم غذایی می‌تواند بر بیان ژن تأثیر بگذارد و سطح هورمون‌ها را به گونه‌ای تغییر دهد که باعث افزایش آکنه شود.
کربوهیدرات‌های ساده
کربوهیدرات‌های ساده (تصفیه شده) با ایجاد آکنه در ارتباط هستند. این کربوهیدرات‌ها دارای شاخص گلیسمی بالا هستند. یعنی به سرعت جذب شده، سطح قند خون را افزایش می‌دهند. به دنبال افزایش قند خون، انسولین نیز افزایش می‌یابد تا به انتقال قند خون به سلولها کمک کند. انسولین باعث فعال‌تر شدن هورمونهای آندروژن و افزایش ترشح فاکتور رشد شبه انسولین 1 (IGF-1) می‌شود. در نتیجه، رشد سلولهای پوست تسریع و تولید سبوم افزایش می‌یابد و زمینه ایجاد آکنه را فراهم می‌کند. کربوهیدرات‌های تصفیه شده در غذاهای زیر یافت می‌شوند:
• نان، کراکر، آرد سفید غلات
• پاستا تهیه شده با آرد سفید
• برنج سفید و آرد برنج
• نوشیدنی‌های شیرین، بستنی
• نیشکر، شربت افرا، عسل
شاخص گلیسمی غذاها
غذاها و نوشیدنی‌هایی با شاخص گلیسمی بالا مانند نان سفید، سیب زمینی سرخ شده، دونات و سایر شیرینی‌ها و نوشیدنی‌های شیرین می‌توانند جوش و آکنه صورت را بدتر کنند. برعکس، پیروی از یک رژیم غذایی با گلیسمی پایین میزان آکنه را کاهش می‌دهد. غذاهای با گلیسمی پایین مانند سبزیجات و میوه‌های تازه، غلات کامل، لوبیاها و جو دو سر حاوی کربوهیدرات‌های پیچیده هستند.
نوشیدنی‌های شیرین شاخص گلیسمی بالایی دارند و می‌توانند به ایجاد جوش و آکنه صورت کمک کنند
شکلات و جوش و آکنه صورت
شکلات از دیرباز به عنوان محرک جوش و آکنه صورت شناخته شده است. دلیل و چگونگی این اثر کاملا معلوم نیست. برخی بر این باورند که شکلات این کار را از طریق افزایش کلونیزاسیون باکتریها انجام می‌دهد.
شیر گاو
مطالعات نشان داده اند که نوشیدن شیر گاو با افزایش جوشهای آکنه مرتبط است. البته، چگونگی آن هنوز مشخص نیست. برخی بر این عقیده اند که شیر با افزایش سطح انسولین شدت آکنه را بدتر می‌کند. همچنین شیر گاو حاوی آمینو اسیدهایی است که کبد را برای تولید بیشتر IGF-1 تحریک می‌کند. برخی نیز این اثر را به وجود هورمون‌هایی در شیر نسبت می‌دهند که در داخل بدن التهاب ایجاد می‌کند. این نتیجه در مورد سایر محصولات لبنی مانند ماست یا پنیر اثبات نشده است.
غذاهای حاوی پروبیوتیک
پروبیوتیک‌ها باکتری‌هایی هستند که اثرات مفیدی بر روده دارند. این باکتریها در کاهش التهاب و جلوگیری از آکنه موثرند. پروبیوتیک‌هایی که در تبدیل شیر به ماست شرکت می‌کنند، سطح فاکتور رشد IGF-1 شیر را کاهش می‌دهند. ماست یکی از غذاهایی است که می‌توان در رژیم غذایی ضد آکنه مصرف کرد.
آنتی اکسیدانها و جوش و آکنه صورت
آنتی اکسیدانها ترکیباتی هستند که با رادیکال‌های آزاد و استرس اکسیداتیو در بدن مقابله می‌کنند. رادیکال‌های آزاد باعث استرس اکسیداتیو، آسیب و پیری پوست می‌شوند. آنتی اکسیدانها بعلاوه، خواص ضد التهابی نیز دارند و به این دلایل اثر مفیدی بر آکنه دارند. آنتی اکسیدانها در میوه‌ها و سبزیجات به وفور یافت می‌شوند. چای سبز، فلفل، اسفناج و انواع توت‌ها سرشار از آنتی اکسیدان هستند و در آرام کردن آکنه موثرند.
غذاهای حاوی امگا-3
اسیدهای چرب امگا-3 در برخی از منابع گیاهی و پروتئین‌های حیوانی مانند ماهیهای چرب (سالمون، ساردین)، تخم مرغ، بذر کتان، گردو، سویا و دانه های چیا یافت می‌شوند. چربیهای امگا-3 در کنار آنتی اکسیدانها باعث کاهش التهاب می‌شوند و در کاهش آکنه موثرند.
ماهیهای چرب منبع غنی امگا-3 هستند
غذاهای پر فیبر
مصرف فیبر غذایی در بهبود آکنه موثر است، اگرچه، دلیل دقیق آن مشخص نیست. رژیمهای غذایی با فیبر بالا به کنترل قند خون کمک می‌کنند، که خود در بهبود و پیشگیری آکنه موثر است. مصرف بلغور جو دوسر، لوبیا، سیب و هویج راههایی برای افزایش فیبر غذایی هستند.
ویتامین‌ها و مواد معدنی
اگر به آکنه به عنوان یک اختلال التهابی بنگریم، باید بدانیم یکی از روشهای ایجاد التهاب توسط مواد غذایی، حساسیتهای غذایی هستند. حساسیت غذایی باعث افزایش مولکولهای پیش التهابی و گردش آنها در سراسر بدن می‌شود که از نظر تئوری می‌تواند آکنه را بدتر کند.
داشتن دفترچه خاطرات غذایی می‌تواند به فرد کمک کند تا غذاهایی را که باعث ایجاد یا بدتر شدن آکنه می‌شوند، شناسایی کند. ثبت روزانه همه وعده‌ها و میان وعده‌های غذایی و نوع و شدت علائم آکنه برای چند هفته، به متخصص تغذیه در تنظیم برنامه غذایی مناسب کمک می‌کند.
