رژیم لاغری تک خوری یا رژیم غذایی مونو (mono diet) نوعی الگوی غذایی است که خوردن یک ماده یا یک گروه غذایی را برای همه وعدهها توصیه میکند. این رژیم که با نام رژیم غذایی مونوتروفیک (monotrophic diet) نیز شناخته میشود، قادر است بدون نیاز به کالری شماری یا رعایت برنامه غذایی خاص، وزن بدن را به سرعت کاهش دهد. از این رو، در بین افرادی که به دنبال راهی ساده برای کاهش وزن هستند، محبوبیت دارد. با این حال، این رژیم بسیار محدود کننده و ناپایدار است و در بلند مدت گزینه سالمی محسوب نمیشود. مقاله حاضر به بررسی مزایا و عوارض جانبی رژیم غذایی مونو پرداخته است.
رژیمهای لاغری تک خوری راهی ساده برای کاهش وزن هستند
نحوه اجرای رژیم غذایی مونو
رژیم غذایی مونو را به صورتهای مختلفی میتوان اجرا کرد. رایجترین نوع آن خوردن یک نوع ماده غذایی مانند سیب زمینی، سیب یا تخم مرغ در هر وعده غذایی است. به جای انتخاب یک ماده غذایی میتوان برای هر وعده یک گروه غذایی مانند گوشت، میوه یا سبزیجات را نیز انتخاب نمود. برخی در همه وعدهها از یک ماده یا گروه غذایی استفاده نمیکنند و برای وعدههای مختلف، تک غذاهای مختلفی انتخاب میکنند. در مورد مدت زمان اجرای رژیم تک خوری دستورالعمل خاصی وجود ندارد، ولی اگر هدف آن کاهش وزن باشد، غالبا به مدت یک یا دو هفته اجرا میشود.
بایدها و نبایدهای رژیم غذایی مونو
در رژیمهای لاغری تک خوری فرد نمیتواند به غیر از غذایی که انتخاب کرده است چیز دیگری بخورد. تقریباً همه غذاها را میتوان در رژیم mono diet گنجاند و هیچ قانون مشخصی در این مورد وجود ندارد. غذاهایی که معمولا انتخاب میشوند شامل سیب زمینی، تخم مرغ، سیب، موز، شیر، گلابی، هندوانه، گریپ فروت و شکلات هستند. افرادی که به جای غذا، گروه غذایی انتخاب میکنند معمولا گوشتها، حبوبات، میوهها یا سبزیجات را انتخاب میکنند.
رایجترین نوع رژیم غذایی مونو خوردن یک نوع ماده غذایی در هر وعده است
سهولت و سادگی
شاید بزرگترین مزیت رژیم غذایی مونو سادگی آن باشد. این رژیم دستورالعمل خاصی ندارد. به ردیابی مواد مغذی، کالری شماری و اندازهگیری مقدار وعدههای غذایی نیاز ندارد و داشتن همین ویژگیها به جذابیت آن کمک کرده است.
کاهش وزن در رژیم غذایی مونو
رژیمهای لاغری تک خوری به احتمال زیاد برای کاهش وزن در کوتاه مدت موثرند. میزان کاهش وزن بستگی به نوع و مقدار ماده غذایی انتخابی دارد. انتخاب غذاهای کمکالری از قبیل سبزیجات، نسبت به انتخاب غذاهای پرکالری مانند موز یا سیب زمینی کاهش وزن بیشتری ایجاد میکند. با این حال، باید گفت که این کاهش وزن ناشی از محدودیت کالری مصرفی است که به دلیل حذف بیشتر غذاها اتفاق میافتد و ربط خاصی به رژیم غذایی مونو ندارد. کاهش وزن حاصله معمولا ناپایدار است و در بلند مدت حفظ نمیشود. ولی به هر حال، میتواند در برخی افراد انگیزه کافی برای ادامه کاهش وزن از طریق برنامه مناسب غذایی و ورزش منظم را فراهم کند. نکتهای که باید در نظر داشت آن است که کاهش وزن الزاماً به معنای سالمتر بودن نیست.
رژیمهای غذایی تک خوری عوارض متعددی ایجاد میکنند که از آن جمله میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
کمبود مواد مغذی
بدن انسان برای عملکرد مطلوب به مواد مغذی نیاز دارد. یک رژیم غذایی متنوع و متعادل همه مواد مغذی مورد نیاز را تامین میکند. کمبود مواد مغذی سلامت فرد را به خطر میاندازد و با خطراتی مانند افت عضلانی، مشکلات گوارشی، خستگی و ضعف سیستم ایمنی همراه است. رژیمهای لاغری تک خوری قادر به تامین همه مواد مغذی مورد نیاز بدن نیستند. مثلا، اگر رژیم غذایی مونو فقط شامل موز باشد، دریافت پروتئین، چربیهای سالم، آهن، کلسیم و ویتامینهای A و B12 به دشواری انجام میگیرد؛ یا اگر فقط شامل گوشتها باشد، فرد با کمبود فیبر و ویتامین C روبرو میشود.
اختلالات خوردن
رژیم غذایی مونو محدود کننده است و باعث احساس گرسنگی و محدودیت میشود. این محدودیت نهایتا منجر به پرخوری (binge eating)، اندیشیدن مداوم به غذا، پایین آمدن کیفیت زندگی و عادات غذایی نامطلوب میشود. رژیم غذایی نامناسب یکی از علامات شایع اختلالات خوردن است.
افزایش هوس غذایی
اگرچه طرفداران رژیم غذایی مونو معتقدند که این قبیل رژیمها به کاهش هوس غذایی کمک میکنند، اما واقعیت این است که پرهیز از مصرف برخی گروههای غذایی هوسهای غذایی را افزایش داده، منجر به پرخوری میشود. بهویژه زمانی که توانایی فرد برای رعایت محدودیتهای سختگیرانه رژیم غذایی مونو کمتر است.
محدودیت شدید و خطرناک رژیم لاغری تک خوری
محدودیتهای شدید رژیم غذایی مونو ممکن است منجر به پیامدهای نامطلوب برای سلامتی فرد شود. از آن جمله میتوان به یبوست، قاعدگی نامنظم، کم آبی و عدم تعادل الکترولیت ها، سنگ کیسه صفرا، خستگی، کاهش متابولیسم، افت عضلانی و سوءتغذیه اشاره نمود.
از معایب بزرگ رژیم غذایی مونو محدودیت شدید آن است
ناتوانی در ترویج عادات سالم
فرآیند کاهش وزن دربرگیرنده حفظ وزن سالم است و برای نیل به آن، باید همه نیازهای تغذیه ای فرد برآورده شود. اما در مورد رژیم غذایی مونو دستیابی به این مهم میسر نیست و پیروی از آن حتی میتواند باعث اختلالات خوردن شود. در کنار تغذیه متعادل و متنوع، خواب کافی و ورزش منظم از مهمترین عادات سالم دیگر هستند.
افت عضلانی
پیروی از رژیمهای لاغری تک خوری میتواند کمبود پروتئین ایجاد کند. در این شرایط، بدن اقدام به تجزیه پروتئینهای ماهیچهها میکند. از دست دادن عضلات به نوبه خود متابولیسم بدن را کند نموده، رسیدن به اهداف کاهش وزن را مختل و ادامه کاهش وزن را دشوار میکند. بعلاوه، وزنی که در رژیم غذایی مونو از دست میرود، پس از بازگشت به روال معمول غذا خوردن دوباره برمیگردد.
ایجاد ضعف و خستگی
تقریباً غیرممکن است که با مصرف یک نوع ماده غذایی بتوان کالری کافی دریافت کرد و نیازهای بدن به همه مواد مغذی ضروری را تامین نمود. رژیم غذایی مونو میتواند به افت عضلانی و در موارد شدید، به کاهش تراکم استخوان منجر شود. به این ترتیب، سطح انرژی بدن کاهش یافته احساس خستگی، گرسنگی و ضعف ایجاد میشود.
مشکلات تصویر بدن (Body image)
محدودیت شدید کالری به افزایش استرس کمک میکند. مطالعات نشان دادهاند که این استرس منجر به بروز رفتارهای جبرانکننده و احتمالا نارضایتی از بدن بویژه در جوانان و زنان میشود.
سایر عوارض رژیمهای لاغری مونو
از دیگر عوارض رژیم غذایی مونو میتوان به تاثیر منفی آن بر باروری زنان اشاره کرد. همچنین، دریافت کم کالری در رژیمهای لاغری تک خوری باعث از دست رفتن سریع آب بدن و نفخ میشود. پیروی از این رژیم غذا خوردن در بیرون از منزل و لذت بردن از برخی موقعیتهای اجتماعی را نیز دشوار میکند. علاوه بر آنچه گفته شد، رژیمهای لاغری تک خوری از هیچ گونه پایه علمی برخوردار نیستند و تحقیقات کافی در مورد اثرات، فواید و عوارض آنها وجود ندارد.
نوعی رژیم غذایی به نام رژیم غذایی مونو میلز (mono meals) نیز وجود دارد. این رژیم به پیروان خود توصیه میکند که در هر وعده فقط یک نوع غذا مصرف کنند. مثلا ممکن است در صبحانه فقط منابع پروتئینی، در ناهار فقط میوه و در شام فقط سبزیجات مصرف کنند. محدودیت این نوع رژیمها بسیار کمتر از رژیمهای تک غذایی (mono diet) است.
رژیم غذایی تک وعده ای OMAD (one meal in a day) در واقع نوعی روزهداری متناوب است. در این رژیم، مصرف غذا در یک نوبت، در یک وعده غذایی و در زمان مشخص و محدود انجام میشود. از این رژیم بیشتر برای کاهش وزن و تقویت سلامت کلی بدن استفاده میکنند. محتوا و زمان وعده غذایی منطبق با ترجیحات شخصی است.
رژیم غذایی مونو نوعی رژیم غذایی مد روز (fad diet) است که میتواند منجر به کاهش وزن شود. اما هیچ مدرک علمی برای پشتیبانی از آن وجود ندارد. این رژیم بالقوه منجر به افت عضلانی و کمبود مواد مغذی شده، سلامت فرد را به خطر میاندازد. بهترین راه برای دستیابی به کاهش وزن سالم، اتخاذ یک سبک زندگی مناسب است. به نحوی که از یک رژیم غذایی سالم، متنوع و متعادل که تامین کننده همه مواد مغذی مورد نیاز است پیروی شود و در کنار آن، عوامل ورزش، خواب و مدیریت استرس نیز مورد توجه قرار گیرند.